100 yıl önce bugün, Moskova
Şehir kış gecelerinden birini daha yaşıyor. Kıyametin kopacağından haberi yok. Yalnız Moskova’nın değil. Paris’in, New York’un, İstanbul’un, Singapur’un, Pekin’in… Yeryüzündeki bütün şehirlerin haberi yok bundan. Yeryüzünde birkaç kişiden başka hiçbir kimsenin… Yeryüzünde yakında, çok yakında, 5 dakika sonra başlayacak yeryüzü depreminden haberi yok.
Şanuar sinemasının oraya geldik. Bir yerlerde kocaman yüksek tahta avlu kapıları birdenbire açıldı. Yanımızda mı önümüzde mi karşımızda mı fark etmedim. Kamyonlar, adamlar fırladı avlu kapısından. Ve bir feryat işittim. Herhalde bağıran birçok insandı o anda. Ama bana bir tek insan feryat ediyormuş gibi geldi. Işıklı telaşlı upuzun caddeden geceden soğuktan güçlü bir tek insan feryat etti: Lenin öldü!
Sonra neler oldu? Olanları parça parça gördüm. Zaman sırasıyla da değil. Karmakarışık. İşittiklerimi de öyle işittim. Avlu kapısından dışarı fırlayanların elindeki gazeteler kapışıldı. Önümde bir tramvay durdu. Bir anda boşaldı. Bütün tramvaylar durdu. Hepsi boş. Hiçbir şey işitmiyorum. İhtiyar bir adam ağlıyor. Kalpağını çıkarmış göğsüne bastırmış. Dazlak da… Ağlıyor… Kızaklar durdu. Kızaklar bomboş. Sinemalar boşaldı. İçeride yangın çıkmış gibi dışarı fırlıyor kalabalık. Lokantalar da öyle. Evler de. Caddeye boşalıyorlar. Tverskaya caddesi, gazete satıcılarının etrafında itişen kakışan insan kümeleriyle kaplanıverdi. Bir vatman, tramvayın basamağına oturmuş ağlıyor. Demin gördüğümüz al yanaklı kız ağlıyor. Kerim ağlıyor. Elinde gazete. Ama ben, hiçbir şey işitmiyorum. Bütün gördüklerim uçsuz bucaksız bir akvaryumda geçiyor. Biri düştü yere. Biri daha… Kucaklaşıp birbirleri ardına ağlayanları görüyorum. Ama ses seda yok.
Biri kolumdan çekti. Dönüp baktım, bumburuşuk bir kocakarı. Boyu da çok kısa, gocuklu da. Başını da şalla sarmış. Kolumdan çekiyor. Dişsiz ağzıyla bir şeyler söylüyor, anlamıyorum. Eğildim. Altı yedi yaşlarında bir kız çocuğunun sesi. Altı yedi yaşlarında bir kız çocuğunun korkusuyla soruyor: Lenin mi ölmüş? Başımı sallıyorum. Ölmüş demek. Haç çıkaracağını sanıyorum. Ama çıkarmıyor. Kolumu bırakıyor: Yazık oldu bize. Tekrarlıyor: yazık oldu bize, yazık oldu bize, yazık oldu bize. Ses kalınlaşıyor, büyüyor, büyüyor, boyuna genişliyor. Masal şişesinden çıkan dev gibi. Sonra ansızın kayboluyor. Ve ben ansızın işitiyorum. On kişinin, hatta belki daha çok, yirmi kişinin bir arada hıçkırdıklarını dedemi gömdüğümüzde işitmiştim. Ve yüz kişinin hıçkırdığını işitmek olur. Ama bütün bir şehrin bir tek ağızdan hıçkırması! Bu sesi beş on dakikadan fazla işitemiyorsun. Ya da işitiyorsun da, sinirlerini, aklını fikrini korumak, delirmemek içgüdüsüyle işitmez oluyorsun. Ve kulağına sağdan soldan, önden arkadan artık o ses değil, bir başına ağlamalar geliyor.
Eve dönünce, " Komünistler nöbet bekleyecek," dediler. Sİ-YA-U ile odamızda oturamadık. Yalnızlığımızı ikimiz gideremiyor. Koğuşa gittik. Herkes yatağının üstünde. Kimse konuşmuyor.
Birisi soyunmaya başladı. Ona düşmanlıkla, tiksintiyle değil, şaşarak bakıyoruz. Çok zor bir cambazlık numarası yapıyormuş gibi bakıyoruz. Yattı. Battaniyeyi de çekti başına. Hep ona bakıyoruz.
Sabaha karşı nöbet tuttum sokak kapısının iç tarafında, tüfekle. Kullanmasını da bilmem.
Lenin' i, Kollonni Zal'a getirdiler.
Trenler memleketin dört bir yanından adam taşıyor Moskova'ya, Lenin'i bir son kere görmek isteyenleri. Kollonni Zal'ın bir kapısından girip, Lenin'i görüp, öbür kapısından çıkan insan saflarının bir ucu şehrin dışında. Sokaklarda, alanlarda kocaman ateşler yanıyor gece gündüz. Gece gündüz saflar yürüyor Kollonni Zal'a. Cankurtaran otomobilleri donanları, hastalananları hastanelere taşıyor. İkinci günün gecesi, Petrosyan geldi : "Çabuk giyin, Ahmet," dedi. Açık bir kamyona bindik, daha doğrusu zor bela sıkıştık. Caddeleri dolduran, ateşlerde ısınan insan yığınlarının yanından geçip Kollonni Zal'ın arka kapısında durduk. İçeri girerken bana Petrosyan: "Üniversite adına Lenin'in başında beş dakika nöbet tutacaksın," dedi.
Kollonni Zal denen yapı, Çarlık zamanında subayların kulübüymüş, şimdi sendikaların kulübü sanırsam. Yukarı çıktım arka merdivenlerden. Matem marşı çalınıyor bir yerlerde. Bir odaya girdim. Mermer, yaldız, kırmızı kadife. Kalabalık. İşçiler, Kızılordu subayları, sakallı, sakalsız köylüler, her yaştan, her çevreden kadınlar, erkekler; matem marşı çalınıyor. Belli ki bitişikte, hem bir bando değil, birçok bando. Odada kimse konuşmuyor. Ne kadar bekledim? Biri geldi. Fısıldadı: Haydi.
Bir kapıyı açtı, matem marşı ulu bir deniz gibi çarptı yüzüme. Aklın alamayacağı kadar aydınlık. Kristal avizelerin böyle kocamanlarını bir de Kremlin Sarayı'nda gördümdü. Bu aydınlığın içinde bir insan selidir akıyor ağır ağır. Kolumdan tutan adamla ilerliyoruz.
İlk gördüğüm Krupskaya oldu. Çiçek yığınlarının önünde, ortadan ayrılmış dümdüz kır saçları, dümdüz entarisiyle duruyor. Kolları yanlarına sarkık. Patlakça gözlerini alabildiğine açmış, bir yere bakıyor. Baktığı yerde Lenin'i gördüm! Alnını, görüyorum.
İnsan seli dört koldan, iki kol bir yandan, ikisi öbür yandan, ardsız arasız akıyor. Çoğu ağlamıyor artık. Lenin'in hizasına gelenler, yanından geçenler, gözleri bağlı yürüyorlarmış da birdenbire bir yere çarpmışlarmış gibi, irkilip duruyor bir, sonra arkadakilerin temassız baskısıyla ilerliyor ve salondan çıkana kadar ve artık görmeleri mümkün olmadığı halde başlarını çevirip arkaya bakıyor. Krupskaya'yı görüyorum. Lenin'in alnını görüyorum, daha doğrusu, arkadan başını. Sol koldan denizciler girdi içeri. Kronştad denizcileri diye düşündüm. Kronştad'dan olmayabilirler de pekala, ama ben öyle düşündüm. Kaputlarını giymemişler. Göğüs bağır açık. Dışarda kar yağmaya başlamış olmalı ki, paletleri, omuzları karlı, göğüslerinin kılları ıslak. İri yarı delikanlılar, ama çok iri. Sık saflar halinde ilerlediler. Ön manganın çavuşu, Lenin'in hizasına gelince duraladı: "Ah anacığım! " diye haykırdı bir ve yuvarlandı yere. Ortalık karışmadı. Denizciler çavuşlarını kaldırıp, dolu dolu mavi gözleriyle geçtiler. Bana öyle geldi ki, denizden, bir daha dönmemecesine ayrılıyorlar. Saflarının arasında bayılanların, sessizce kaldırılıp götürüldüğünü ancak bundan sonra farkettim.
Lenin'in başını görüyorum arkadan, daha doğrusu, kocaman alnını. Matem marşını duyuyorum. Dört koldan, ardsız akan insanlarla ilgim kalmadı. Lenin'e bakıyorum ve ağlamak istiyorum. Anuşka, nöbet yerinde ağlanır mı, ağlanmaz mı, umurumda değil, ağlamak istiyorum ama ağlayamıyorum.
Nâzım Hikmet
Otobiyografik romanı
Yaşamak Güzel Şey Be Kardeşim’den
